Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου

40 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου

Σαν σήμερα, κάθε χρόνο, οι περισσότεροι θυμούνται τις κινητοποιήσεις που άρχισαν με τη δράση των φοιτητών. Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις της εποχής «ταρακούνησαν» τη νεολαία, και όχι μόνο, ώστε να αντιδράσουν απέναντι στην δικτατορία των Απριλιανών.

Κατά τη διάρκεια της χούντας, και παρά τα βασανιστήρια και τις διώξεις σε βάρος των αντιφρονούντων, και πάντα με πρωτοπόρα τη νεολαία, υπήρχαν αντιδικτατορικές εκδηλώσεις, όμως, δεν συγκρίνονταν με τα γεγονότα του 1973. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι στις 14 Νοεμβρίου του 1973, στην Αθήνα σημειώθηκαν αναταραχές που άρχισαν από την κατάληψη του κτηρίου του Πολυτεχνείου.

Στο πλευρό των φοιτητών αμέσως τάχθηκαν μαθητές και εργάτες ώσπου η απλή κατάληψη μετατράπηκε σε λαϊκή οργή ενάντια στο καθεστώς της 21ης Απριλίου. Εκείνη την ημέρα οι γενικές συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων απέρριψαν τα κυβερνητικά μέτρα που αφορούσαν στον προγραμματισμό των φοιτητικών εκλογών. Το απόγευμα δε της ίδιας μέρας η Συντονιστική Επιτροπή πήρε την απόφαση για κατάληψη του κτηρίου του Πολυτεχνείου.

Τα γεγονότα εκείνων των ημερών ήταν το αποκορύφωμα των προγενέστερων κινητοποιήσεων του φοιτητικού κινήματος, με κύριους σταθμούς την κατάληψη της Νομικής Σχολής Αθηνών στις 21 και 22 Φεβρουαρίου του 1973 και τη διαδήλωση της 4ης Νοεμβρίου του 1973, με αφορμή το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου.

Το χρονικό της εξέγερσης

Στις 13 Νοεμβρίου το δικαστήριο αθωώνει δώδεκα από τους δεκαεπτά συλληφθέντες που είχαν εντοπιστεί για τα επεισόδια που έγιναν στις 4 Νοέμβρη. Στα πέντε άτομα που δεν αθωώθηκαν, το δικαστήριο τους επέβαλε ποινές ανασταλτικού χαρακτήρα. Μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, σχεδόν άμεσα, προαναγγέλθηκαν συγκεντρώσεις φοιτητών σε διάφορες σχολές που προμήνυαν το ξέσπασμά τους εναντίον της χούντας. Οι φοιτητικές συγκεντρώσεις έπρεπε να γίνουν την επόμενη ημέρα. Και έγιναν. Έτσι, το πρωί της Τετάρτης, 14 Νοέμβρη, πραγματοποιήθηκαν γενικές συνελεύσεις προκειμένου να συζητηθεί το θέμα των φοιτητικών εκλογών.

Στη Νομική Σχολή πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση. Όμως, η πληροφορία ότι στις 13.00 υπήρχε ένταση μεταξύ αστυνομικών και φοιτητών στο Πολυτεχνείο αλλά και το γεγονός ότι ακούστηκε πως οι ένστολοι χτυπούν τους νεαρούς συγκεντρωμένους, προκάλεσε αναστάτωση. Η πρόταση ήταν να γίνει διαδήλωση προς το ιστορικό κτήριο της Πατησίων. Τότε, περίπου 1.500 φοιτητές έκαναν πορεία από τη Σόλωνος, συγκρούστηκαν στη διαδρομή τους με τους αστυνομικούς. Το αποτέλεσμα; Κάποιοι εξ’ αυτών να ενωθούν με εκείνους που βρίσκονταν μέσα στο Πολυτεχνείο και κάποιοι άλλοι να διασπαστούν στους γύρω δρόμους.

Μέσα κι έξω από το κτήριο της Πατησίων, επικρατούσε ένταση. Μόλις οι γενικές συνελεύσεις ολοκληρώθηκαν, η απόφαση έβγαλε να ενωθούν οι φοιτητές με τους υπόλοιπους του Πολυτεχνείου. Οι μηχανολόγοι στη συνέλευσή τους όμως που ολοκληρώθηκε το απόγευμα αποφάσισαν να αποχωρήσουν.

Περίπου στις 17.00, ο εισαγγελέας υπηρεσίας πλησίασε στο χώρο της συγκέντρωσης και ενημέρωσε τους συγκεντρωμένους ότι μπορούν να διαδηλώσουν αλλά μετά να διαλυθούν ήσυχα. Μισή ώρα αργότερα, οι αστυνομικοί που είχαν περικυκλώσει το κτήριο, απομακρύνθηκαν.

Η κατάληψη όμως συνεχίστηκε και οι κλεισμένοι μέσα στο κτήριο φοιτητές ενώθηκαν με τους συγκεντρωμένους απ’ έξω. Όλοι μαζί φώναζαν συνθήματα, όπως: «Κάτω η χούντα», «Επανάσταση λαέ», «Θάνατος στην τυραννία», κ.ά.

Περίπου στις 20.00, οι συγκεντρωμένοι είχαν σχεδόν τριπλασιαστεί. Οι γενικές συνελεύσεις εντός του κτηρίου συνεχίζονταν. Έξω από το κτήριο τα συνθήματα πολλαπλασιάζονταν. Τότε, εμφανίστηκαν και οι πρώτες χειρόγραφες προκηρύξεις που δίνονταν στα αυτοκίνητα. Μία ώρα αργότερα το Πολυτεχνείο κατελήφθη ολοκληρωτικά όπως και ο γύρω δρόμος με αποτέλεσμα να διακοπεί η κυκλοφορία. Οι διαδηλωτές με το πέρας της ώρας γίνονταν όλο και περισσότεροι.

Έξω από το κτήριο κυμάτιζαν σημαίες ενώ άλλοι έκαιγαν ομοιώματα του Παπαδόπουλου και σύμβολα της 21ης Απριλίου. Περίπου στα μεσάνυχτα, οι πόρτες του Πολυτεχνείου έκλεισαν και μέσα δημιουργήθηκαν επιτροπές περιφρούρησης για τις επισιτιστικές και υγειονομικές ανάγκες.

Συγκροτήθηκε η Συντονιστική Επιτροπή και άρχισε η προετοιμασία της λειτουργίας του Ραδιοφωνικού Σταθμού. Μεταξύ των κλεισμένων στο κτίριο, βρίσκονταν και αρκετοί εργάτες. Καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας, γίνονταν συνελεύσεις σχολών.

Περίπου μία ώρα μετά τα μεσάνυχτα, στην αίθουσα Γκίνη, είχαν συγκεντρωθεί εκατοντάδες άτομα, μεταξύ των οποίων εργάτες και εργαζόμενοι κάθε πολιτικής απόχρωσης. Στη συνέλευση εξελέγη μια προσωρινή επιτροπή και αποφασίστηκε να βγει μια διακήρυξη που θα μοιραζόταν το πρωί σε εργοστάσια και σε χώρους όπου συγκεντρώνονταν οι εργάτες.

Πέμπτη, 15 Νοεμβρίου

Περίπου στις 5 το πρωί άρχισαν να ακούγονται τα πρώτα συνθήματα της ημέρας με τους αστυνομικούς να βρίσκονται στους γύρω από το Πολυτεχνείο δρόμους. Μία ώρα αργότερα οι πόρτες του κτηρίου άνοιξαν. Άρχισαν να κυκλοφορούν προκηρύξεις της Συντονιστικής ενώ γράφονταν παράλληλα χιλιάδες χειρόγραφες. Τότε, έφθασε η πληροφορία ότι έρχονται φοιτητές από την Πάτρα και αγρότες από τα Μέγαρα για να ενισχύσουν το φοιτητικό κίνημα. Τέθηκε σε λειτουργία ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου μέσα από τον οποίο καλούνταν ο λαός σε γενική απεργία και γενική εξέγερση.

Στις 8π.μ. η Σύγκλητος σε έκτακτη συνεδρίαση που έγινε στο κτήριο στου Ζωγράφου πήρε την απόφαση να στείλει έγγραφο στην κυβέρνηση και να της ζητήσει να μη γίνει επέμβαση στο Πολυτεχνείο. Η απάντηση δόθηκε στις 14.00 λέγοντας ότι θα σεβαστούν το απαραβίαστο του πανεπιστημιακού ασύλου.

Φοιτητές του πανεπιστημίου της Πάτρας και της Θεσσαλονίκης ήρθαν για συμπαράσταση και φοιτητές των Ιωαννίνων κατέλαβαν το κτήριο της σχολής τους. Τρόφιμα και χρήματα συγκεντρώνονταν και πλήθος κόσμου έδινε διάφορα είδη ώστε να ενισχυθεί η κατάληψη.

Το απόγευμα της Πέμπτης ο κλοιός των αστυνομικών έσπασε. Μέσα στο Πολυτεχνείο μπήκαν πολλοί μαθητές και ιδιαίτερα των τεχνικών σχολών, που συγκεντρώθηκαν κάτω από ένα μεγάλο πανό. Το πρωί εκείνης της ημέρας ο χώρος ήταν σχεδόν άδειος από τους εργάτες.

Οι διαδηλωτές μαζί με άλλους εργάτες από το δρόμο μπήκαν ξανά στο Πολυτεχνείο και πήγαν στο κτίριο Γκίνη όπου άρχισε η προγραμματισμένη συνέλευση. Στην αίθουσα βρίσκονταν και πολλοί εργάτες.

Η Συντονιστική Επιτροπή δήλωσε ότι η κατάληψη θα συνεχιστεί μέχρι να ικανοποιηθούν όλα τα αιτήματα. Δημιουργήθηκαν παντού και για κάθε ζήτημα επιτροπές.

Η πρώτη μέρα της κατάληψης ήταν κύρια φοιτητική και σπουδαστική. Όμως τις επόμενες δύο μέρες το κατέβασμα πλήθους λαού στους δρόμους ξεπέρασε κάθε πρόβλεψη.

Μέσα στο Πολυτεχνείο συνεδρίασε η Εργατική Συνέλευση. Ωστόσο, ανάμεσα στους εργάτες και τη Συντονιστική Επιτροπή των φοιτητών δεν υπήρχε συμφωνία. Οι φοιτητές λογόκριναν τις προκηρύξεις της εργατικής συνέλευσης ή δεν τις τύπωναν καθόλου όπως έγινε με τις δύο πρώτες διακηρύξεις.

Τα γεγονότα της Παρασκευής, 16 Νοεμβρίου

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας γίνονταν έλεγχοι στις ταυτότητες εκείνων που έμπαιναν στο Πολυτεχνείο, μέχρι το απόγευμα, όπου η μαζική είσοδος κόσμου στο χώρο έκανε αδύνατο ένα τέτοιον έλεγχο. Γύρω στα μεσάνυχτα παρέμεναν μέσα στο κτήριο περίπου 4.000 κόσμος και απ' έξω διάφορες ομάδες που διαδήλωναν.

Στις 2 μετά τα μεσάνυχτα έκλεισαν οι πόρτες του Πολυτεχνείου, ενώ εξακολουθούσε να υπάρχει ακόμα λίγος κόσμος έξω. Γίνονταν προμήθειες σε τρόφιμα και άλλα είδη. Στις 3 άρχισαν οι Συνελεύσεις κατά σχολές.

Από το πρωί χιλιάδες άνθρωποι είχαν συγκεντρωθεί γύρω από το Πολυτεχνείο. Δίπλα στο Ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτεχνείου λειτουργούσαν και 4 ερασιτεχνικοί σταθμοί, ο ΡΣΟ, ο ΡΣ Κολλιάτσου, ο ΡΣ Φυχικού και ο Πρώτος Βοηθητικός.

Από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό του Πολυτεχνείου καλούσαν και πάλι το λαό σε γενική απεργία ενώ κλήθηκαν οι δημοσιογράφοι για συνέντευξη Τύπου από τη Συντονιστική Επιτροπή. Στους φωτογράφους δεν επετράπη να πάρουν φωτογραφίες στη διάρκεια της συνέντευξης ούτε και μετά το τέλος της, για να μην πληροφορηθούν οι Αρχές τα πρόσωπα που συντονίζουν τον αγώνα. Στη συνέντευξη διαβάστηκε μόνο μια ανακοίνωση.

Μέσα στο Πολυτεχνείο είχαν τοποθετηθεί άτομα με καθρέφτες, για να εμποδίσουν τη λήψη φωτογραφιών από συνεργεία της Ασφάλειας, που είχαν εγκατασταθεί στα γύρω κτήρια.

Το πλήθος έξω από το Πολυτεχνείο πύκνωνε συνέχεια και το μεσημέρι σε όλους τους δρόμους υπήρχαν χιλιάδες συγκεντρωμένων. Είναι χαρακτηριστικό ότι η κυκλοφορία είχε διακοπεί από το πρωί. Στις 16.30, πάρθηκε η απόφαση να γίνει γενική απεργία σε όλα τα γυμνάσια.

Την ίδια ώρα είχαν πλέον αρχίσει οι συγκρούσεις. Περίπου τρεις ώρες μετά δακρυγόνα και καπνογόνα έπεφταν πια στο κέντρο της Αθήνας. Πολλά άτομα τραυματίστηκαν και οι διαδηλωτές μετέφεραν τους τραυματίες στο Πολυτεχνείο.

Μέσω του Ραδιοσταθμού γίνονταν εκκλήσεις για φάρμακα, ιατρικά εργαλεία, γιατρούς και ασθενοφόρα.

Μία ώρα αργότερα ο σταθμός Πρώτων Βοηθειών γέμιζε από τραυματίες. Στις 21.00 οι διαδηλωτές έστησαν οδοφράγματα σε διάφορα σημεία κοντά στο Πολυτεχνείο, χρησιμοποιώντας αυτοκίνητα, τρόλεϊ, λεωφορεία, διάφορα αντικείμενα, ενώ διαδηλωτές επιτέθηκαν στη νομαρχία Αττικής στην Αιόλου, την οποία και κατέλαβαν. Ορισμένοι διαδηλωτές πολιόρκησαν ακόμα τα υπουργεία Παιδείας, Γεωργίας, Δικαιοσύνης, Κοινωνικών Υπηρεσιών και Δημοσίων Έργων.

Μισή ώρα μετά, με απόφαση της Αστυνομίας απαγορεύτηκε η κυκλοφορία στο κέντρο της πόλης μέχρι νεώτερης διαταγής. Το τεράστιο οδόφραγμα που είχε στηθεί στην οδό Σολωμού και Πατησίων δυσκόλευε τους αστυνομικούς. Η αστυνομία όμως χρησιμοποιούσε δακρυγόνα εναντίον του πλήθους, το οποίο άρχισε να υποχωρεί προσωρινά.

Λίγη ώρα αργότερα, τεθωρακισμένα της Αστυνομίας με ορμητήριο το χώρο έξω από το Πολυτεχνείο, επιτέθηκαν στην πλατεία της λεωφόρου Αλεξάνδρας ρίχνοντας δακρυγόνα στους διαδηλωτές, που στο μεταξύ είχαν ανασυντάξει τις δυνάμεις τους και έτρεχαν προς το Πολυτεχνείο.

Οι επιθέσεις συνεχίστηκαν μέχρι τις 23.00, όπου στην τρίτη έφοδο οι διαδηλωτές έφτασαν στις εσωτερικές σκάλες του κτηρίου. Στις διάφορες συγκρούσεις οι διαδηλωτές άρχισαν να χρησιμοποιούν σποραδικά βόμβες μολότοφ. Μισή ώρα νωρίτερα έπεσαν δακρυγόνα από την αστυνομία μέσα στο Πολυτεχνείο. Νοσοκομειακά αυτοκίνητα γεμάτα αστυνομικούς περνούσαν τα οδοφράγματα και έριχναν δακρυγόνα στο Πολυτεχνείο και στους γύρω χώρους.

Το Πολυτεχνείο δεχόταν συνέχεια τραυματίες, ενώ ασθενοφόρα του Ερυθρού Σταυρού έμπαιναν στο κτήριο για να τους παραλάβουν.

Ο ραδιοσταθμός καλούσε συνεχώς το λαό σε συμπαράσταση. Αργά τη νύχτα, οι πυροβολισμοί γύρω από το Πολυτεχνείο συνεχίζονταν. Με ιδιωτικά αυτοκίνητα μεταφέρονταν τραυματίες και φαρμακευτικό υλικό.

Από την αστυνομία ανακοινώθηκε ότι γύρω στα μεσάνυχτα οι διαδηλωτές επιχείρησαν να κόψουν στα κτήρια των υπουργείων Δικαιοσύνης, Δημοσίας Τάξεως και Κοινωνικών Υπηρεσιών.

Κοντά στα μεσάνυχτα, ξεκίνησε από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας διαδήλωση χιλιάδων ατόμων, που συγκρούστηκαν με τους αστυνομικούς.

Το Σάββατο, 17 Νοέμβρη

Οι πρώτες φάλαγγες αρμάτων με κατεύθυνση τον χώρο των συγκρούσεων ξεκίνησαν από τους στρατώνες στο Γουδί. Τα πρώτα τανκς εμφανίστηκαν στον κόμβο των Αμπελοκήπων.

Το κέντρο της Αθήνας, με άξονα το Πολυτεχνείο, είχε μετατραπεί σε πεδίο μάχης. Τα τανκς κινούνταν άλλα προς τη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας και άλλα προς την Πανεπιστημίου.

Λίγο πριν τη 1 μετά τα μεσάνυχτα, τα τανκς μπήκαν στην οδό Πατησίων. Λίγο αργότερα, με την εμφάνιση των αρμάτων, οι διαδηλωτές άρχισαν να υποχωρούν. Αρκετοί κρύφτηκαν σε πολυκατοικίες, οι πόρτες των οποίων παρέμεναν επίτηδες ανοιχτές.

Από τα μεγάφωνα μεταδιδόταν, πως όσοι ήθελαν να αποχωρήσουν, μπορούσαν να φύγουν, προτού οι πόρτες κλείσουν οριστικά.

Μισή ώρα περίπου αργότερα, διαδηλωτές παρέμεναν ακόμα έξω από το Πολυτεχνείο. Ελεύθεροι σκοπευτές κατέλαβαν θέσεις στα γύρω από το Πολυτεχνείο κτήρια.

Στους γύρω δρόμους οι συγκρούσεις συνεχίζονταν. Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου εξακολουθούσε να μεταδίδει προς τους στρατιώτες: «Είμαστε άοπλοι, θα σας υποδεχτούμε με χειροκροτήματα». Τα άρματα είχαν σταματήσει στις δύο γωνίες Πατησίων - Αβέρωφ και Πατησίων – Στουρνάρα, ενώ στη γωνία Πατησίων και Στουρνάρα αστυνομικοί περίμεναν.

Περίπου στις 2 μετά τα μεσάνυχτα, ο Ραδιοφωνικός Σταθμός του Πολυτεχνείου διέκοψε προσωρινά, ενώ στη συνέχεια άρχισε και πάλι να λειτουργεί.

Τα άρματα Μ 48 και Μ 113 έστρεψαν τα κανόνια τους κατά των κλεισμένων στο Πολυτεχνείο, ενώ με τους προβολείς φώτιζαν τα παράθυρα του κτηρίου. Τρία άρματα προχώρησαν από την Αβέρωφ και σταμάτησαν στην πόρτα του Πολυτεχνείου επί της Πατησίων.

Ο χώρος απέναντι από την κεντρική είσοδο του Πολυτεχνείου γέμισε από αστυνομικούς, ενώ κάποια προσπάθεια συνεννόησης ανάμεσα στους επικεφαλής των αρμάτων και των κλεισμένων στο κτήριο άρχισε να φαίνεται.

Λίγο πριν τις 3 τα ξημερώματα, στρατός και αστυνομία είχαν συνταχθεί σε θέση μάχης έξω από το Πολυτεχνείο. Άρχισαν οι διαπραγματεύσεις με τους κλεισμένους μέσα στο κτήριο, ενώ στην είσοδο, παρατάσσονταν και άλλα τανκς.

Ο Ραδιοσταθμός του Πολυτεχνείου είχε και πάλι διακόψει τη μετάδοση του.

Στις 2:59 τρία τανκς εφόρμησαν προς το Πολυτεχνείο. Ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν, ένα ΑΜΧ 30 που βρισκόταν απέναντι από την κεντρική πύλη, οπισθοχώρησε λίγο και μετά έπεσε με ορμή πάνω της. Η πύλη γκρεμίστηκε και πολλά κορμιά πλακώθηκαν.

Μετά την είσοδο του τανκ αστυνομικοί και στρατός μπήκαν στο Πολυτεχνείο, ενώ όσοι βρίσκονταν στην πύλη και δεν χτυπήθηκαν υποχώρησαν στο εσωτερικό.

Μέσα στο προαύλιο σημειώνονταν συγκρούσεις ανάμεσα σε αστυνομικούς και αυτούς που βρίσκονταν μέσα.

Οι εξεγερμένοι συντάχθηκαν σε φάλαγγες με τα χέρια ψηλά και με τη συνοδεία ΛΟΚ βγήκαν έξω. Οι συγκρούσεις συνεχίζονταν από κτήριο σε κτήριο.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, περίπου 35 λεπτά μετά τις 3, το Πολυτεχνείο είχε αδειάσει και ασθενοφόρα άρχισαν να απομακρύνουν από το κτήριο τραυματίες και νεκρούς. Οι πυροβολισμοί και οι συγκρούσεις συνεχίζονταν στους γύρω από το Πολυτεχνείο δρόμους.

Στις 5 τα ξημερώματα, τα τανκς αποχώρησαν από το χώρο του Πολυτεχνείου και κατευθύνθηκαν προς το Πεδίον του Άρεως. Τανκς και στρατός περικύκλωσαν το κτήριο της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης, που είχε καταληφθεί.

Μία ώρα αργότερα εκκενώθηκε η Πολυτεχνική Θεσσαλονίκης ενώ στους εξερχόμενους γίνονταν συλλήψεις, ξυλοδαρμοί και έλεγχος στοιχείων.

Η Αθήνα έμοιαζε με βομβαρδισμένη πόλη. Στα Χαυτεία, Ομόνοια, Πανεπιστημίου, Κλαυθμώνος και σε δεκάδες δρόμους υπήρχαν ίχνη από οδοφράγματα, φωτιές, κατεστραμμένα αντικείμενα και αίματα. Όλα τα δημόσια κτήρια ήταν κυκλωμένα από ισχυρές δυνάμεις αστυνομικών.

Στις 7 το πρωί, ο κόσμος διώχθηκε από τα πεζοδρόμια απέναντι από το Πολυτεχνείο. Μισή ώρα αργότερα άρχισαν και πάλι οι διαδηλώσεις στους δρόμους.

Λίγο αργότερα, διαδηλωτές επιχείρησαν να καταλάβουν το υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών στην οδό Αριστοτέλους. Έγιναν συγκρούσεις με δυνάμεις αστυνομικών και τανκς που κατέφτασαν και οι διαδηλωτές υποχώρησαν.

Στις 11 κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος, ωστόσο οι διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν μέχρι το βράδυ.